Ca trù là loại hình nghệ thuật độc đáo nằm trong kho tàng âm nhạc của Việt Nam, là món ăn tinh thần gắn liền với lễ hội, phong tục, tín ngưỡng và thậm chí là triết lý sống của người Việt. Đến Quảng Bình, muốn nghe ca trù, bạn có thể về Ba Đồn, Lệ Thủy, Minh Hóa, Quảng Trạc. Mỗi nơi đều có câu lạc bộ ca trù biểu diễn cho du khách nghe khi có nhu cầu. Trong bài viết này, quangbinh.travel muốn giới thiệu cho bạn một địa chỉ để nghe ca trù rất độc đáo, đó là làng Đông Dương ở xã Quảng Phương, huyện Quảng Trạch – cái nôi của ca trù Quảng Bình. Đến đây, bạn không chỉ được nghe ca trù mà còn được tìm hiểu kiến trúc Đình làng Đông Dương, giếng cổ từ thời Chăm và nhiều cảnh đẹp cũng như cuộc sống thanh bình của người dân.
Thăng trầm ca trù làng Đông Dương
Theo các cụ cao niên kể lại, ca trù ở làng Đông Dương có từ rất lâu đời, nếu như làng Đông Dương được hình thành cách đây hơn 600 năm về trước, thì ca trù du nhập vào làng cách đây hơn 200 năm, lúc Trịnh – Nguyễn đang phân tranh giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài. Làng Đông Dương có một ngôi đình là nơi thờ Thành Hoàng làng. Đây cũng là nơi thường diễn ra những buổi hát ca trù trong thời điểm hội làng. Ca trù hát tại đây chủ yếu với nội dung ca ngợi những người có công thành lập làng, các vị thần, vị thánh, lời hát ghi nhớ công ơn của các vị tiền bối, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống của dân làng ấm no, hạnh phúc.
Có thời điểm làng Đông Dương ai cũng biết hát ca trù, trong làng thành lập nhiều nhóm hát đi biểu diễn khắp nơi, phục vụ các lễ hội của nhiều địa phương các trong cả nước. Những năm cuối thế kỷ 19, các nhóm ca trù trong làng đã tham gia biểu diễn ở Huế và các tỉnh phía Bắc. Những năm kháng chiến chống Pháp và Mỹ, làng Đông Dương bị tàn phá, nhưng tiếng hát ca trù vẫn cất lên trong mưa bom bão đạn. Đến ngày hội làng người ta vẫn nghe ca trù vang lên trong các ngôi hầm ẩn nấp. Tuy nhiên, có một thời gian dài, ca trù ở làng Đông Dương bị lãng quên, người biết hát ca trù ít dần. Đến khi ca trù được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của thế giới, tỉnh Quảng Bình có chủ trương khôi phục lại nghệ thuật hát ca trù, thì ca trù làng Đông Dương mới được huyện Quảng Trạch quan tâm, hỗ trợ để phát triển.
Sau 3 năm sưu tầm tư liệu cũ, tìm và ghi chép lại các bài hát ca trù, tập hợp những người biết hát ca trù trong làng, đến năm 1999, câu lạc bộ ca trù làng Đông Dương được thành lập. Nghệ nhân lớn tuổi nhất là cụ Phạm Thị Thứ, 80 tuổi, với tâm huyết với nghệ thuật hát ca trù, cụ đã rất nhiệt tình truyền dạy cách hát ca trù cho các thành viên câu lạc bộ.
Nghệ Thuật Ca Trù Ở Làng Đông Dương
Đến làng Đông Dương, bạn cũng sẽ được nghe người dân kể câu chuyện về nghệ nhân Phạm Thị Thứ. Lúc này cụ đã gần 90 tuổi, vào một ngày mùa đông năm 2009, cụ Thứ hơi thở yếu ớt, nằm sưởi ấm cạnh bếp lửa, khác với mọi ngày cụ ngồi dậy bảo con cháu đi mời những người nằm trong đội hát với cụ đến nhà. Đây là những người thuộc lớp kép thứ. Họ đa số rất lớn tuổi, tóc bạc, cùng nhau chống gậy đến. Khi mọi người đến đông đủ, cụ Thứ kể và hát rất nhiều bài ca trù cổ, cụ hát hết bài này sang bài khác với chất giọng lúc trầm, lúc bổng nhưng rất thanh cao. Có nhiều người đã ghi chép lại lời các bài hát. Cụ Thứ hát không ngừng nghĩ và đến sáng hôm sau, cụ thở hắt một hơi dài rồi ra đi nhẹ nhàng. Câu chuyện về cụ Thứ đã truyền lửa cho rất nhiều thế hệ của làng Đông Dương tìm hiểu về làn điệu hát ca trù, tham gia học hát để giữ gìn nghệ thuật hát ca trù của làng.
Hiện nay, câu lạc bộ ca trù Đông Dương có các nghệ nhân chủ chốt gồm: Phạm Xuân Hộ, Hồ Xuân Thể, các đào nương Ngô Thị Lài, Ngô Thị Tâm, Phạm Thị Dậu. Câu lạc bộ đã tầm được trên 120 bài hát và có thể hát được 26 làn điệu của ca trù. Câu lạc bộ thường xuyên phối hợp với các nhà trường, Trung tâm Văn hóa – thể thao và truyền thông huyện Quảng Trạch mở các lớp dạy hát ca trù cho học sinh và những người đam mê nghệ thuật hát ca trù trên địa bàn huyện Quảng Trạch. Ngoài ra, CLB cũng lên truyền dạy cho nhiều bạn trẻ ở huyện Minh Hóa. Mỗi năm CLB mở từ 3 – 5 lớp, truyền dạy cho trên 200 học sinh.
Nghe ca trù ở làng Đông Dương, chắc chắn bạn sẽ rất xúc động và có cảm giác bình yên, cuốn hút vì những người biểu diễn ca trù đều là các nghệ nhân, đào nương ưu tú. Họ có thâm niên hát ca trù với tất cả lòng nhiệt huyết. Giọng hát trong vắt, điêu luyện trong từng câu chữ, cách lấy hơi, ém hơi, nhả chữ nhuần nhuyễn hòa cùng tiếng trống chầu, tiếng phách, tiếng đàn đáy lúc nhặt, lúc khoan.
Ngoài ra, bạn cũng có thể nghe ca trù từ nhiều bạn trẻ trong làng, theo thống kê, hiện hàng Đông Dương có hơn 200 bạn trẻ từ 10 – 13 tuổi biết hát ca trù, các em được CLB ca trù truyền dạy, nên rất tự tin để biểu diễn trước đám đông. Nhờ đó, đội ngũ đào, kép của Câu lạc bộ Ca trù làng Đông Dương ngày càng được trẻ hóa, họ say mê sưu tầm, sáng tác, luyện tập để sẵn sàng biểu diễn trong dịp hội làng, các hội diễn của xã, huyện, tỉnh, và tham gia giao lưu với các câu lạc bộ ca trù trong và ngoài tỉnh.
Câu lạc bộ ca trù Đông Dương mỗi khi biểu diễn có ít nhất 03 người tham gia, đó là đào nương, nhạc công hay còn gọi là kép đàn và một người điểm trống. Mới đầu khi nghe ca trù, bạn có thể khó cảm nhận được giai điệu của nó, nhưng càng nghe chắc chắn bạn sẽ càng bị cuốn hút vì sự độc đáo của loại hình nghệ thuật này, sự kết hợp giữa thi ca, âm nhạc, và múa sẽ tạo nên một giai điệu sâu lắng.
Để duy trì hoạt động, UBND huyện Quảng Trạch mỗi năm hỗ trợ CLB ca trù Đông Dương 10 triệu đồng, giúp CLB mua sắm trang phục, dụng cụ, đồ hoá trang, biểu diễn.
Địa điểm thích hợp nghe ca trù
Về làng Đông Dương, muốn nghe ca trù thì không gian phù hợp nhất là được nghe các nghệ nhân, đào nương biểu diễn tại Đình Làng. Đây là ngôi đình có diện tích 4.000m2 và được xây dựng vào năm 1875. Ngôi đình được làm theo kiến trúc đình làng Việt Nam cổ xưa, Đình làng Đông Dương có các hạng mục gồm: tiền đình, hậu đình, nhà thờ Thánh, bình phong, nhà thờ tổ, sân đình và tường thành. Tiền đình làm bằng gỗ lim, diện tích 600m2, mái tiền đình uốn lượn, trên nóc tiền đình có hai con rồng. Hậu đình có chiều dài 22,5 mét, rộng 7,5 mét và cũng được làm bằng gỗ lim. Đình thờ Tổ thờ tự 9 vị tổ có công lập làng. Năm 1947 thực dân Pháp đốt phá Hậu đình, Đình thờ thánh, đình thờ Tổ, nay chỉ còn sót lại tiền đình và một số hạng mục khác.
Đến nghe ca trù ở làng Đông Dương, du khách còn được tìm hiểu về những ngôi giếng cổ do người Chăm để lại. Những ngôi giếng cổ này nước rất trong và mát, dân làng coi như báu vật nên giữ gìn rất cẩn thận. Sau khi tìm hiểu Đình Làng Đông Dương, tìm hiểu sự độc đáo của những giếng cổ do người Chăm để lại, bạn hãy cùng tản bộ dưới rừng trâm bầu một báu vật của làng Đông Dương để được nghe lịch sử hào hùng của các thế hệ dân làng trong bảo vệ Tổ quốc.
Câu lạc bộ ca trù Đông Dương luôn sẵn sàng phục vụ du khách nếu có nhu cầu, do đó bạn có thể đến nghe hát ca trù ở bất kỳ thời điểm nào trong năm. Tuy nhiên để tận hưởng không khí sôi động, náo nhiệt và tìm hiểu nét văn hóa của người dân Đông Dương, bạn nên đến vào rằm tháng Giêng. Đây là lúc diễn ra hội làng, dân làng làm lễ và biểu diễn ca trù để cúng thần linh, cảm ơn thần linh che chở và cầu cho năm mới mưa thuận gió hòa.
Đến Quảng Bình, muốn nghe hát ca trù, bạn cũng có thể liên hệ Câu lạc bộ ca trù xã Quảng Trung, CLB ca trù xã Quảng Minh ở thị xã Ba Đồn, CLB ca trù xã Yên Hóa, huyện Minh Hóa, CLB ca trù Phong Châu, huyện Tuyên Hóa.
Một số lưu ý khi muốn đến trải nghiệm ca trù tại làng Đông Dương
- Liên hệ trước với chủ nhiệm CLB để họ bố trí thời gian và huy động các thành viên trong CLB.
- Vì biểu diễn ở Đình làng nên bạn cần ăn mặc lịch sự.
Bài viết trên đây có thể đã giúp bạn hình dung ra một địa chỉ hấp dẫn để bạn cùng những người thân yêu lựa chọn trong hành trình du lịch của mình. Nếu bạn muốn đến nơi này, hãy để quangbinh.travel hướng dẫn lịch trình, giúp bạn có chuyến đi đầy ý nghĩa.
