Khu dự trữ thiên nhiên Động Châu – khe Nước Trong được thành lập tháng 7 năm 2020. Đây là khu dự trữ Thiên nhiên đầu tiên tại Quảng Bình. Nằm về phía Tây của huyện Lệ Thủy, (thuộc ranh giới xã Kim Thủy , huyện Lệ Thủy). Phía Bắc giáp chi nhánh Lâm trường Khe Giữa, một phần giáp với xã Lâm Thủy, phía Nam giáp với xã Vĩnh Ô, xã Hướng Lập và khu bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa của tỉnh Quảng Trị, Tây giáp biên giới với nước bạn Lào, có tổng diện tích 22.132,93 ha, chia làm 3 phân khu bao gồm phân khu hành chính dịch vụ, phân khu phục hồi sinh thái và phân khu bảo vệ nghiêm ngặt.
Tình trạng bảo tồn ở Động Châu – khe Nước Trong
Động Châu – khe Nước Trong là một trong những khu dự trữ thiên nhiên có diện tích rừng tự nhiên liên tục trên núi đất rộng lớn nhất ở Việt Nam. Hiện nay chỉ còn sót lại ở một vài khu vực xa xôi, địa hình tiếp cận khó khăn dọc biên giới Việt Nam – Lào. Các tổ chức về bảo tồn thiên nhiên quốc tế đánh giá Động Châu – khe Nước Trong là nơi hiếm hoi của Việt Nam bảo tồn được thảm thực vật trên 50% diện tích rừng kín thường xanh nhiệt đới trên vùng núi đất thấp của toàn bộ diện tích 21 tiểu khu.
Rất nhiều các loài động thực vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng cao được tìm thấy tại đây như Bò tót, Sao la, Tê tê java, Vượn đen má trắng Siki, Hồng hoàng,… các loài gỗ quý như Gụ mật, dạ hương,… Tổ chức bảo tồn chim thế giới đã công nhận Động Châu – khe Nước Trong là một trong 62 vùng chim đặc hữu đất thấp của Việt Nam. Là môi trường sống của nhiều loài chim thuộc vùng chim quan trọng của dãy Trường Sơn có vùng phân bố hẹp.
Trong vùng có nhiều loài động, thực vật nguy cấp, quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng cần phải bảo tồn. Đặc biệt là các loài động vật quý hiếm như: Bò tót, Sao La, Mang Lớn, Mang Trường Sơn, Tê tê Java, Vượn đen má trắng Siki, Chà vá chân nâu, Trĩ sao, Hồng hoàng,… Các loài gỗ quý hiếm như: Gụ mật, Gụ lau, Lim xanh, Vù hương, Re hương, Dạ hương,… Theo số liệu thống kê sơ bộ của BQL khu dự trữ Động Châu – khe Nước Trong hiện có 76 loài thú, 214 loài chim và 671 loài bò sát.
Các nhà khoa học đã phát hiện trên 60 đàn vượn đen má trắng siki và khoảng 10 đàn Chà vá chân nâu ở rừng Động Châu. Chính sự đa dạng được đánh giá cao đó mà việc thành lập ban quản lý để bảo vệ Động Châu – khe Nước Trong càng trở nên cấp thiết.
Những giá trị về văn hóa, lịch sử của khu dự trữ thiên nhiên Động Châu – Khe Nước Trong
Khu vực Động Châu – khe Nước Trong nằm trong địa bàn chiến lược gần khu vực vĩ tuyến 17, căn cứ quân sự quan trọng là điểm tập kết của Binh trạm 27 trong chiến dịch chiến dịch Mậu Thân năm 1968 và chiến dịch Khe Sanh, chiến dịch đường 9 Nam Lào năm 1971 trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Rừng Động Châu – khe Nước Trong ngày ấy che chở cho những con đường mòn thuộc hệ thống đường Hồ Chí Minh nhánh Tây, che chở cho bộ đội đóng quân tại những địa điểm đã trở thành một phần của lịch sử lưu dấu của Binh đoàn 559 từ làng Ho đến Khe Sanh, Làng Ho đến bản Đồng (Lào), Bản Trung Đoàn, Bãi Đạn, Cổng Trời, Di tích lịch sử làng Ho, di tích Kho Đạn, di tích cây Mít 100 tuổi, di tích Cầu Khỉ,… Nay là điểm di tích quốc gia đặc biệt trên đường 16 (xã Kim Thủy).
Hiện nay, có 5 bản vùng đệm ngoài khu dự trữ thiên nhiên Động Châu – khe Nước Trong là An Bai, Hà Lẹc, Trung Đoàn, Mít – Cát, Ho – Rum sinh sống chủ yếu là đồng bào người dân tộc Bru – Vân Kiều với nhiều phong tục tập quán thờ cúng, lễ nghi trong ngày lễ, tết, cưới hỏi, sinh hoạt cộng đồng, văn hóa ẩm thực của người dân ở đây gắn liền với lương thực thực phẩm, hàng nông sản, đặc sản rừng như thịt gác bếp, cơm lam, rượu cần, cá suối, rau rừng,… văn hóa nghệ thuật có các dân ca dân vũ, các loại hình diễn xướng dân gian và lễ hội truyền thống
Tiềm năng về phát triển các sản phẩm du lịch
Đặc biệt, với lợi thế hệ thống các dòng suối đầu nguồn của sông Long Đại và sông Kiến Giang, là hai nhánh của sông Nhật Lệ, một trong những sông lớn lớn nhất tỉnh Quảng Bình. Chính vì vậy trong khu vực rừng Động Châu – khe Nước Trong có rất nhiều khe suối chằng chịt tạo thành 2 hệ thống sông suối chính là hệ thống sông Sa Ram (khe Nước Trong) và Rào Chân. Với lợi thế này đã tạo thành các thác nước liên hoàn hùng vĩ như: thác Cổng Trời, thác Dương Cầm, thác Tóc Tiên,… Động Châu – khe Nước Trong được mệnh danh là “xứ sở của những ngọn thác”, theo các mùa trong năm, đại ngàn rừng núi nơi đây mang mỗi mùa một vẽ đẹp đặc trưng, mát mẻ, quyến rũ, và hấp dẫn. Nơi đây có nhiều tiềm năng về du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng và trải nghiệm hấp dẫn, khác biệt.
Hiện nay, khu vực này mới chỉ có một số sản phẩm du lịch: Khám phá Khe nước Trong, suối Tiên và chinh phục Thác Cổng Trời – Bãi Đạn. Các hoạt động và điểm tham quan chính trong sản phẩm gồm: Trải nghiệm đi bộ trong rừng nguyên sinh, suối Tiên, thác Tóc Tiên, Cổng Trời, cắm trại tại Bãi Đạn,…
Với độ che phủ rừng được bảo vệ rất tốt trên hệ thống núi đất nên dù mưa lớn, nước mưa được thẩm thấu qua “hệ thống lọc tự nhiên” nên suối ở đây luôn trong xanh chứ không bị đục như các vùng khác. Nhờ đó, hoạt động trải nghiệm du lịch ở Động Châu – khe Nước Trong được tổ chức quanh năm. Chủ yếu là đi bộ dọc suối Tiên và tham gia hoạt động du lịch mạo hiểm vượt thác Dương Cầm, thác Cổng Trời.
Cơ hội tham gia vào hoạt động phát triển du lịch của cộng đồng địa phương
Tại bản Ho-Rum thuộc vùng đệm sát khu dự trữ thiên nhiên Động Châu – khe Nước Trong mới chỉ có một hộ dân cải tạo nhà để làm cơ sở lưu trú cho khách du lịch với tên gọi Son Homestay. Ở đây đủ chỗ cho 10 – 15 người lưu trú qua đêm, homestay này còn phục vụ bữa ăn với các món đặc sản địa phương như cá suối, rau rừng, gà nướng,… buổi tối khách du lịch có thể giao lưu văn nghệ đàn, hát cùng với bà con trong bản.
Việc khai thác giá trị thiên nhiên, văn hóa, lịch sử của khu vực để phát triển du lịch sẽ tạo điểm kết nối với chuỗi các điểm đến trong vùng như khu nghỉ dưỡng Bang Onsen Resort and Spa, nhà lưu niệm Đại tướng Võ Nguyên Giáp, lăng mộ Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh, chùa Hoằng Phúc, núi Thần Đinh, hang Chà Lòi,… và liên kết với mạng lưới du lịch của tỉnh Quảng Bình để hình thành nên những sản phẩm du lịch đa dạng, thu hút du khách.
Cách đến khu dự trữ thiên nhiên Động Châu
Từ thành phố Đồng Hới để đến với khu dự trữ thiên nhiên Động Châu – khe Nước Trong có khoảng cách chừng 80km. Khách du lịch đi dọc theo đường Hồ Chí Minh nhánh Đông, vượt tỉnh lộ 10 nối sang nhánh Tây tại ngã ba Tăng Ký, tiếp tục xuôi theo đường Hồ Chí Minh nhánh Tây khoảng 20 km nữa sẽ đến nơi. Hoặc đi dọc theo đường Hồ Chí Minh nhánh Đông đến ngã tư Bang – Thạch Bàn khoảng 40km, vượt tỉnh lộ 16 khoảng 20km gặp đường Hồ Chí Minh nhánh Tây tại ngã ba Tăng Ký. Từ đây tiếp tục xuôi theo đường Hồ Chí Minh nhánh Tây 20km nữa bạn sẽ đến được trạm kiểm lâm Cầu Khỉ, là điểm dừng chân đầu tiên trước khi xuất phát vào rừng trải nghiệm các hoạt động trekking lội suối, vượt thác,…
Những lưu ý khi tham gia trải nghiệm tại Động Châu – khe Nước Trong
Để tham gia các hoạt động trải nghiệm tại khu dự trữ thiên nhiên Động Châu – khe Nước Trong bạn nên chuẩn bị thật tốt về sức khỏe vì hành trình chủ yếu là lội suối và vượt thác. Địa hình từ đường Hồ Chí Minh để xuống suối cũng rất dốc, chính vì vậy việc đi xuống và đi lên sẽ làm bạn mất rất nhiều sức. Đơn vị khai thác tour ở đây có cung cấp gang tay, mũ bảo hiểm và dép rọ cho bạn, nhưng bạn nên mang theo một đôi tất dài để đề phòng côn trùng cắn và giúp quãng đường trekking được êm chân hơn. Hãy mang theo kem chống nắng, một chai nước nhỏ và ít bánh kẹo để có thể bổ sung đường kịp thời mỗi khi thấy mệt.
Có hai chương trình tour để bạn có thể lựa chọn
Chương trình: Vượt thác Dương Cầm 1 ngày
Đối với lộ trình 1 ngày số lượng khách tối đa là 10 người, yêu cầu trên 12 tuổi, chi phí cho mỗi người là 1.900.000 đ/ người
Chương trình: 2 ngày 1 đêm với lộ trình sẽ thăm thác Tóc Tiên, vượt thác Dương Cầm và chinh phục thác Cổng Trời. Đu dây vượt thác với độ cao 100m. Chi phí mỗi người là 4.200.000đ/ người. Tối đã mỗi tour chỉ có 10 người và có độ tuổi trên 12 tuổi.
Ngày càng nhiều khách du lịch đến với Động Châu – khe Nước Trong bằng xe gắn máy để khám phá vẻ đẹp thiên nhiên của một vùng núi rừng Trường Sơn vẫn còn nguyên sơ và tìm hiểu nét văn hóa độc đáo của người Bru-Vân Kiều.
